مروری بر وقایع ۹ دی ۱۳۵۷ مشهد از دریچه گزارش‌های ساواک | روز خون و آتش
مقصد راهپیمایی روز نهم دی‌ماه ۱۳۵۷ برخلاف روز‌های قبل که در حرم یا صحن موزه بود، این دفعه مقابل استانداری (واقع در خیابان بهار) تعیین می‌شود.
به گزارش شهرآرانیوز؛ در ادامه حوادث دی‌ماه۱۳۵۷، روز نهم این ماه به‌قرار همیشگی مبارزان مشهدی، گروه‌هایی از اقشار مختلف مردم ابتدا در بیوت آیات سید عبدا... شیرازی، سیدحسن طباطبایی‌قمی و سیدمحمدکاظم اخوان‌مرعشی اجتماع می‌کنند و بعد از سردادن شعار‌هایی علیه حکومت، راهپیمایی آغاز می‌شود. مقصد راهپیمایی برخلاف روز‌های قبل که در حرم یا صحن موزه بود، این دفعه مقابل استانداری (واقع در خیابان بهار) تعیین می‌شود.
علت این تغییر، حمایت از کارکنان استانداری است که از چند روز قبل همبستگی خود را با روحانیت و مردم اعلام کرده‌اند؛ البته اهداف دیگری هم برای انتخاب استانداری وجود دارد. رهبر معظم انقلاب که از گردانندگان اصلی این راهپیمایی هستند در خاطرات خود درباره علت انتخاب استانداری می‌گویند: «استانداری به‌عنوان مرکز حکومت آخرین سنگر بود. ما برای اینکه جمعی را که اعلام همبستگی کرده بودند تقویت کنیم و قضیه نیرو‌های مبارز را در استانداری تثبیت بکنیم و این به معنای فتح استانداری هم محسوب می‌شد، مقصد راهپیمایی را آنجا قرار دادیم.»
راه‌پیمایان پس از حرکت از بالا خیابان، طی عبور از خیابان‌های تهران (امام‌رضا (ع) فعلی) با گذشتن از میدان‌های برق و بهار، وارد استانداری می‌شوند. در آن‌سو قوای مجهز ارتش از پادگان لشکر که در نزدیکی استانداری است برای کنترل اوضاع به میان جمعیت می‌آید. ابتدا اعلام می‌شود که ارتش به مردم پیوسته است، ا‌زهمین‌رو برخی بالای تانک‌ها می‌روند، اما طولی نمی‌کشد که فضا به‌شدت متشنج و صدای گلوله بلند می‌شود و تانک‌ها نیز به حرکت در می‌آیند. روایت این روز (۹ دی ۱۳۵۷) را در خطوط زیر که با استناد به مجموعه ۲۱جلدی «انقلاب‌اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان خراسان‌رضوی» جمع‌آوری شده است، پی گرفته‌ایم. این مجموعه کتاب توسط مرکز بررسی اسناد تاریخی منتشر شده است.
توضیح: ادبیات به کار رفته در متن گزارش‌های ساواک عینا منعکس شده است و فقط در چند‌مورد برای خوانایی بهتر، علائم نگارشی به‌کار رفته است.
در آتش سوزی سینما شهر فرنگ (آفریقا) ۳ نفر کشته می‌شوند
۹ دی ۱۳۵۷
جمعیت کلا ۴۰۰هزار نفر تخمین زده می‌شود
شماره: ۲۱۸۳۲/ه ۱ وضعیت در شهر مشهد از صبح روز جاری به شرح زیر اعلام می‌گردد:
تمام مغازه‌ها، بازار، بانک‌ها و ادارات دولتی از صبح روز جاری، به مناسبت هفتمین روز حادثه مشهد تعطیل است.
تعدادی از مردم و اخلالگران در منزل شیرازی و قمی و مرعشی اجتماع، به طرف مدرسه نواب حرکت و از آن‌طریق ضمن در دست داشتن پلاکارد حاوی شعار‌های مضره و تحریک‌آمیز و دادن شعار‌های ضد‌ملی مبادرت به راهپیمایی نمودند؛ پس از عبور از خیابان تهران به طرف استانداری و بیمارستان شاهرضا حرکت کردند.
در جلوی استانداری یک تانک با تعدادی سرباز در محاصره مردم قرار گرفته و خدمه تانک مبادرت به تیراندازی هوایی کردند.
تعداد جمعیت کلا ۴۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود.
ساعت۱۱ تعداد زیادی از اخلالگران به‌منظور تصرف ساختمان استانداری به آن محل حمله‌ور و نیروی فرمانداری نظامی قادر به متفرق کردن نبود. یکی از تانک‌ها در تصرف اخلالگران درآمده، مردم روی تانک سوار شده‌اند و خدمه تانک از تیراندازی هوایی و گاز اشک‌آور استفاده ولی مردم با روشن کردن آتش، اثرات گاز اشک‌آور را خنثی می‌نمایند و نیروی کمکی نیز به علت زیاد [ی]جمعیت قادر به کمک نمی‌باشند و راه‌بندان ایجاد نموده‌اند.
در جلوی بیمارستان شاهرضا نیز دو کامیون سرباز در محاصره اخلالگران است و از سرنوشت آنان اطلاعی در دست نیست. فقط چادر کامیون‌های ارتشی در داخل جمعیت از هلیکوپتر دیده می‌شود و دستور تیراندازی به طرف مردم داده نشده و سعی می‌شود نیرو‌های محاصره‌شده از داخل جمعیت به عقب کشیده شوند و صدای بی‌سیم نیروی محاصره‌شده شنیده نمی‌شود. برابر اعلام نیرو‌های فرمانداری نظامی سه قبضه مسلسل از روی تانک‌های محاصره‌شده توسط اخلالگران برده شده.
در ساعت۱۲:۳۰ وضع نیرو‌های فرمانداری نظامی در جلوی استانداری بحرانی بود. فروشگاه سازمان اتکا لشکر۷۷ در جلوی اخلالگران به آتش کشیده شد و چند تن از درجه‌داران مهندسی مربوط به واحد مستقر در جلو فروشگاه فرار کردند و نیز چند‌نفر درجه‌داران در جلوی فروشگاه از واحد مستقر به احتمال قوی کشته شده‌اند. اخلالگران قصد تصرف بیمارستان لشکر را دارند.
برابر اعلام منبع بخش ۲، سه الی چهار قبضه اسلحه و تعدادی فشنگ که توسط اخلالگران از سربازان به دست آورده‌اند به‌همراه تعداد [ی]افراد زخمی‌شده به بیمارستان شاهرضا منتقل کرده‌اند.
برابر اعلام منبع بخش۲، به افراد ارتشی حالت جنون دست داده و سه تانک به همراه عده زیادی سرباز جلوی منزل شیرازی مستقر و گفته می‌شود دو قبضه مسلسل به داخل منزل وی برده شده و نیز کلاه‌های سربازان به دست مردم افتاده است.
اخلالگران دو دستگاه کامیون ارتشی را آتش زده‌اند و استانداری را نیز اشغال نموده‌اند و در مقابل استانداری یکی از پسران آیت‌ا... شیرازی بالای تانک رفته و از طرف ارتش به مردم اظهار نموده «ارتش با ما اعلام همبستگی نموده» و نیز دو‌سه نفر سرباز اسلحه‌های خود را بالای سر نگاه داشته‌اند.
اوضاع فعلی شهر مشهد بسیار وخیم و لجام‌گسیخته است و هر‌آن انتظار حوادث ناگوار توأم با خون‌ریزی شدید وجود دارد.
در بولتن درج گردید. کندری ۱۰/۱۰/۵۷
یکی از مجروحان ۹ دی که توسط مردم به بیمارستان شاه رضا انتقال داده می‌شود
می‌گفتند: «ارتش همبستگی خود را اعلام نموده است»
از: ۹ ه ۱ [تاریخ]: ۱۰/۱۰/۱۳۵۷ به: ۳۱۲ [شماره]: ۲۱۸۵۸/ ه ۱
برابر اعلام منبع۱۴۹۰۰ راهپیمایی روز ۹/۱۰/۵۷ راهپیمایی از جلو منزل شیرازی حرکت، سید کاظم، هاشمی‌نژاد، موسوی خراسانی، مروارید، میرزا‌جواد تهرانی، شیخ‌علی تهرانی، [محمدمهدی]نوغانی، [محمدرضا]محامی فرزندان آیات قمی و شیرازی جزو راه‌پیمایان بودند.
در جلو استانداری مردم به همدیگر می‌گفتند «ارتش همبستگی خود را اعلام نموده است» لذا اخلالگران دو کامیون سرباز را محاصره و سربازان همبستگی خود را اعلام و شش نفر از آنها -مسلح به تفنگ اسلحه کمری- به منزل سید‌حسین موسوی‌خراسانی برده (منزل نام‌برده در محل حادثه بوده است) پس از خلع سلاح و پوشیدن لباس سویل، همراه اسلحه و مهمات به منزل شیرازی می‌برند؛ سپس هاشمی‌نژاد، صفایی، سید‌صادق‌شیرازی بالای تانک رفته و شعار دادند و سربازان مذکور توسط یک نفر سید از کارگران شیرازی به منزل وی برده شد و تیراندازی از طرف سربازان شروع شد.
ضمنا ظهر روز ۹/۱۰/۵۷ سه نفر را به اتهام «ساواکی بودن» در داخل آمبولانس کشته و جسد آنان را در جلو منزل شیرازی انداخته، سپس به‌وسیله طناب به میدان مجسمه برده آویزان کردند و دو نفر دیگر را نیز دستگیر و قرار است، صبح روز ۱۰/۱۰/۵۷ در منزل شیرازی اعدام نمایند.
نظریه‌ـ خبر فوق صحت دارد. دو نفر دیگر را که یک سرباز و یک پاسبان است، صبح روز ۱۰/۱۰/۵۷ کشته و جسد آنان را در میدان شاه به‌دار زدند.
شیخان
ژیان شماره ۳۹۲۱۲ مشهد شناسایی شود!
به: ۳۱۲ شماره: ۲۱۸۳۴/۹ ه ۱ پیرو ۲۱۸۳۲/۹ - ۹/۱۰/۵۷
ساعت۱۳:۳۰ اخلالگران در جلو استانداری، دیدگاه لشکر، جلوی فروشگاه لشکر با مأمورین فرمانداری نظامی درگیر و چند‌بار با بطری‌های آتش‌زا به تانک‌ها و کامیون‌های ارتش ایجاد آتش‌سوزی نمودند که توسط مأمورین خاموش و یک دستگاه جیپ فرمانداری نظامی سوخت. مأموران با دادن مانور‌هایی خود را از داخل مردم کنار کشیده و در ساعت۱۴:۱۵ به پادگان مراجعت نمودند. در این حادثه تعدادی از مردم مورد اصابت گلوله واقع و به بیمارستان شاهرضا که در اختیار اخلالگران می‌باشد، اعزام شده‌اند.
برابر اعلام یکی از منابع، اخلالگران، سرهنگ کلامه و چهار نفر سرباز را کشتند. لیکن فرمانداری نظامی اظهار بی‌اطلاعی می‌نماید. مراتب تحت‌بررسی است.
- از ساعت ۱۰الی۱۳:۳۰ چهار بار فروشگاه ارتش از طرف اخلالگران به آتش کشیده شد و مقداری از خواربار به غارت برده شد. آتش توسط مأمورین خاموش گردید.
- یک نفر سرباز که اسلحه خود را زمین گذاشته و خود را در اختیار مردم قرار داده با ژیان شماره۳۹۲۱۲ مشهد متواری و مراتب به فرمانداری نظامی اعلام گردید. این ژیان شناسایی شود.
- اخلالگران انجمن ایران و آمریکا، ایران و انگلیس، اداره آگاهی را به آتش کشیده و قصد دارند، هتل‌هایت را نیز آتش بزنند.
- اخلالگران در ساعت۱۴:۳۰ به چند گروه تقسیم و به نقاط مختلف شهر مشهد حرکت [کردند]، مأمورین فرمانداری نظامی در جریان می‌باشند.
شیخان/ گوینده: عاشوری [آشوری]گیرنده: دربیری/ ساعت ۱۶:۱۰
پپسی‌کولا و سینما شهرفرنگ به آتش کشیده شد
به: ۳۱۲ شماره: ۲۱۸۳۶/ ه ۱ تلگرافات وارده
... اخلالگران به بیمارستان لشکر خراسان حمله، ضمن خلع سلاح نگهبانان، بیماران ارتشی را از بیمارستان مذکور خارج و به بیمارستان شاهرضا بردند. کوی درجه‌داران مورد‌تهدید می‌باشد و پپسی‌کولا و سینما شهرفرنگ به آتش کشیده شد. به‌طور‌کلی اخلالگران در هر‌جای مشهد مبادرت به خراب‌کاری و تظاهرات نموده و رعب و وحشت در مردم ایجاد نموده‌اند.
حدود بیست جسد در شهر مشهد روز جاری در شهر گردانده، سپس به سردخانه بردند. در‌مورد تعداد دقیق کشته شدگان اطلاع دقیقی در دست نیست. ساعت۱۸:۳۰ کلانتری ۶ را آتش زدند، مأمورین کلانتری را تخلیه و به شهربانی رفتند. در میدان شاه که قرار است کشته‌شدگان را دفن نمایند، سه نفر را به نام «ساواکی بودن» به دار کشیدند. مشخصات بیشتری از آنان در دست نیست. شیخان
دفتر ویژه. گیرنده: سرگرد کسروی گوینده: عظیم‌زاده/ ساعت ۲۲:۴۰،
۶۰ نفر که ۳ نفر آنان در اثر اصابت گلوله فوت شده‌اند
به: فرمانداری نظامی مشهد شماره: ۲۵۱۳۵/ ۲
برابر اطلاع واصله در برخورد مخالفین با مأمورین انتظامی در روز جاری تعدادی زخمی و مجروح شده‌اند که از این تعداد حدود شصت نفر که سه نفر آنان در اثر اصابت گلوله فوت شده‌اند و بقیه زیر دست و پا صدماتی دیده‌اند در بیمارستان شهناز پهلوی بستری گردیده‌اند.
آمار بستری‌شدگان در بیمارستان شاهرضا تا‌کنون مشخص نشده است.
گیرنده: صیادی شیخان / گوینده: کاشفی/ ساعت۱۵:۴۵،
۱۵۰ زندانی زندان نسوان مشهد آزاد شدند
از: مشهد ۹، ۱ تاریخ: ۹/۱۰/۱۳۵۷ به: ۳۱۲ و ۳۰۲ شماره: ۲۱۸۳۶/۹ ه ۱
اخلالگران در ساعت۱۸:۴۵ زندان نسوان مشهد را محاصره و زندان را به آتش کشیده و کلیه زندانیان را که حدود ۱۵۰نفر بوده مرخص و به بیمارستان شاهرضا بردند. (بیمارستان شاهرضا مقر فرماندهی اخلالگران می‌باشد) و مأمورین انتظامی زندان از پشت‌بام فرار نموده پس از سه ساعت تلاش و مانور نیروی کمکی و اعزام مأمورین، مأمورین را نجات می‌دهند.
اخلالگران در کلانتری۳ نیز آتش‌سوزی ایجاد و بلافاصله اطفای حریق شد.
یک دستگاه تانک* در جلوی استانداری به آتش کشیده شد و تا ساعت۲۱ می‌سوخت و مأمورین فرمانداری نظامی از ساعت۱۸:۳۰ جلو فروشگاه لشکر و استانداری و بیمارستان لشکر با اخلالگران درگیر و با تیراندازی هوایی و پرتاب گاز اشک‌آور متفرق می‌نمایند و در ساعت۲۲ صدای رگبار و تک‌تیر از شهر به گوش می‌رسد و مأمورین در حال حاضر درگیرند...
گوینده: آقای مجنی/ گیرنده: آقای مدنی/ ۲۲:۳۰
*در جریان این روز یک تانک و پنج کامیون ارتش در جلو مسجدالرضا (ع) واقع در خیابان بهار مشهد به تصرف مردم درآمدو آنها را به آتش کشیدند.
جهت گرفتن سلاح به گروه (R. A) مراجعه نمایید
خلاصه اطلاعاتی شماره۱۱۴
- ... به آتش کشیدن شعبه بانک صادرات نزدیک لشکر.
- کشتن سرهنگ۲ کلامی.
- دستگیری شش نفر درجه‌دار از یگان‌های فرمانداری نظامی.
- به سرقت بردن* ۴۴ قبضه تفنگ «ژ۳» از پرسنل.
- به سرقت بردن پنج قبضه تیربار ۶۲/۷ از پرسنل.
- به سرقت بردن دو قبضه تیربار ۷/۱۲.
- به سرقت بردن یک دستگاه بی‌سیم جی‌آر‌سی ۷۷.
- به سرقت بردن ۵۳ عدد ماسک ضدگاز.
- به سرقت بردن چهارده تیر فشنگ کلت.
- به سرقت بردن ۱۰ هزارو ۹۳۰ تیر فشنگ ۶۲/۷.
- به سرقت بردن ۱۰ عدد نارنجک اشک‌آور.
- به آتش کشیدن چهار دستگاه خودرو زیل.
- به سرقت بردن ۹۲ تیر فشنگ ۷/۱۲ از پرسنل.
- به آتش کشیدن سه دستگاه تانک‌ام۴۷.
- به سرقت بردن پنج تیر فشنگ مانوری از پرسنل.
- محاصره زندانیان نسوان و آزاد ساختن زندانیان.
- به آتش کشیدن اداره آگاهی و کشتن تعدادی از مأمورین آگاهی.
- به آتش کشیدن سینما شهرفرنگ.
- به آتش کشیدن منزل مستشاران.
- به سرقت بردن دو قبضه کلت.
- به آتش کشیدن کلانتری‌های بخش ۴ و ۶.
- به آتش کشیدن شرکت زمزم (پپسی‌کولا).
- نوشتن شعار‌های مضره مختلفه در سطح شهر.
- متفرقه. در ساعت۹:۵۰ روز ۹/۱۰/۵۷ روی دیوار دبیرستان حاج‌تقی‌آقابزرگ واقع در خیابان شاه‌عباس، شعاری با متن «افراد مسلمان و جنگ‌طلب به قم یا اصفهان جهت گرفتن سلاح به گروه (R. A) مراجعه نمایید.»
*در اصل سند روی تمام به «سرقت بردن» خط کشیده شده و به‌جای آن خلع‌سلاح نوشته شده است.
***
کارخانه پپسی‌کولا در مشهد وجود ندارد
سید مهدی سیدقطبی | شهرآرانیوز؛ ماجرای ۹ دی ۱۳۵۷ مشهد در دوران اعتصاب مطبوعات رخ می‌دهد، ازاین‌جهت هیچ مطلب چاپی دراین‌باره نیست. باوجوداین سیداسماعیل آموزگار، روزنامه‌نگار باسابقه روزنامه «آفتاب شرق» یادداشت‌هایی را از وقایع این روز نگاشته است که از آن می‌توان به‌عنوان تنها روایت روزنامه‌نگارانه این روز یاد کرد.
شایعه قبول نخست‌وزیری به‌شرط خروج شاه از کشور از جانب شاهپور بختیار به حد شایعه رسیده، ولی رسما اعلام نشده. شهر در حال تعطیل است. قوای نظامی و پلیس بیش از هر‌روز در نقاط حساس شهر موضع گرفته‌اند. جمعیت‌های متفرق در گروه‌های چند‌صدنفری از خیابان‌های مختلف به‌طرف میدان مقابل شهربانی در حرکت هستند.
مقارن ظهر صدای تیراندازی شنیده شد. معلوم شد مردم با قوای نظامی در چند‌نقطه درگیری شدید پیدا کرده‌اند. ظاهرا در جلو استانداری، چند سرباز به مردم پیوسته‌اند و مردم یک تانک را به تصرف درآورده‌اند و در این گیرودار یک سرهنگ ارتش به نام سرهنگ کلامی یا کلانی به دست مردم کشته شده. تانک‌های ارتش در عقب جمعیت و از خیابان فرعی با شدت رو به مردم تیراندازی کرده و عده زیادی زخمی و کشته به‌جای گذاشته‌اند.
به‌دنبال این حادثه، فروشگاه لشکر به‌کلی آتش گرفت و محتویات داخل فروشگاه خوار‌و‌بار و قند و شکر و روغن و پارچه و دیگر لوازم زندگی به داخل بیمارستان امام‌رضا (ع) برده شد و مقداری از کالا‌ها را هم به یغما بردند و گفته می‌شود، آتش‌سوزی فروشگاه به دست خود عمال کارگران و دست‌اندرکاران معاملات فروشگاه صورت‌گرفته تا دفاتر و اسناد خریدوفروش و معاملات از بین برود.
قصد سوختن تمام فروشگاه نبود، قرار بود طبق برنامه، فقط قسمت اداری و دفاتر آتش بگیرد ولی آتش که گرفت خشک و‌تر را سوخت، تاراج و یغما را هم به دنبال داشت. من خود به دیوار سفید فروشگاه در جناح خیابان محمدرضا شاه دیدم با خط‌قرمز و درشت نوشته شده «به فرمان حضرت‌آیت‌ا... شیرازی و حضرت‌آیت‌ا... قمی احدی حق ندارد یک حبه قند از فروشگاه ببرد.»
غارت فروشگاه به‌طورقطع کار مجاهدین و مبارزین با رژیم نبوده. من نمی‌توانم بگویم که کلیه اموال فروشگاه به دست عمال خودشان به غارت برده شده، چه به چشم دیدم که دزدان حرفه‌ای در غارت دست داشتند. همه‌جور آدم در تمام گروه‌ها پیدا می‌شود. وقتی در هیئت دولت چند نفری هویدا، اکثریت بیت‌المال را غارت کنند یا در بین صف سناتور‌ها و نمایندگان مجلس و بلندپایگان، غارتگران بزرگ اموال عمومی را به یغما ببرند، آن‌هم با اعداد و ارقام نجومی، خواه ناخواه در بین مردم گرسنه هم آفتابه‌دزد پیدا می‌شود که به یک کیسه برنج یا یک حلب روغن‌نباتی دست دراز کند.
ولی بیشتر دست‌اندرکاران و وارد به ماهیت معاملات بزرگ فروشگاه، مصرا اعتقاد داشتند که آتش‌سوزی فروشگاه لشکر مبنی بر طرح نقشه قبلی بوده و مردم که زیر رگبار گلوله بوده‌اند، دخالت در آتش‌سوزی فروشگاه لشکر نداشته‌اند، بلکه با آنکه باران گلوله بر سر آنها می‌بارید، درصدد کمک و انتقال کالا‌ها به داخل بیمارستان [بودند.]برای محفوظ ماندن از چپاول با برادران سرباز خود، یاری هم می‌کردند.
بعد از واقعه آتش‌سوزی فروشگاه لشکر، سینما شهرفرنگ و کلانتری۶ و کلانتری۴ نیز به آتش کشیده شد و عجیب است که قبلا کلانتری‌ها تخلیه شده بود. فقط در و پنجره‌های کلانتری۶ که استیجاری و ملک مردم بود، خراب شده و آتش گرفته. کارخانه تولیدی پپسی‌کولا که سرمایه‌اش از آن «ثابت پاسال» معروف است، کلا به آتش کشیده شده، به‌طوری که می‌توان گفت دیگر کارخانه پپسی‌کولا در مشهد وجود ندارد که کلاه مردم را بردارد و درآمدش را به صندوق محفل احباب برای گمراهی جوانان سرازیر کند.
از کلیه شهرستان‌ها خبر‌های ناآرامی و زدوخورد مأمورین مخصوصا گناباد و سبزوار و کاشمر به مشهد می‌رسد. از ظهر امروز که تیراندازی شروع شده تا ساعت۱۱:۳۰ ادامه دارد. صدای «ا... اکبر» که شعار همبستگی ملی و مذهبی است، از ساعت۹تا۹:۳۰ هر‌شب در شهر طنین‌انداز است. آرامش نسبی هم در این یکی‌دو روز مشاهده نمی‌شود.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
